بهداری، واحد، واحد پشتیبانی خدمات رزم تیپ مستقل ۴۸ فتح نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از استان کهگیلویه و بویراحمد.
تشکیل واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح: هم‌زمان با تشکیل تیپ ۴۸ فتح* در مردادماه ۱۳۶۵، واحد بهداری این تیپ نیز با هدف ارائه خدمات درمانی و بهداشتی به رزمندگان، تشکیل شد. هستۀ اولیۀ این واحد متشکل از شماری از نیروهای رزمنده استان کهگیلویه و بویراحمد بود که پیش از آن در تیپ ۱۵ امام حسن مجتبی (ع) فعالیت داشتند (وفایی). ترکیب نیروهای واحد بهداری شامل پاسداران، نیروهای بسیجی و سربازان وظیفه بود. مسئولیت کلی این واحد بر عهدۀ عین‌الله وفایی قرار داشت و نورالله کرمی در قالبِ جانشین او فعالیت می‌کرد. این واحد دارای گروهان‌ها و بخش‌های تخصصی متعددی بود که به شرح زیر سامان یافت: گروهان امداد و انتقال و بهداشت به مسئولیت محمدجعفر دیورخش، مدیریت درمان به مسئولیت عین‌الله بخشی، گروهان پشتیبانی و موتوری به مسئولیت جمشید اسدی، واحد ش.م.ر (شیمیایی، میکروبی، رادیواکتیو) به مسئولیت گودرز خجسته، همچنین این واحد دارای ۵ پست امداد سیار، ۱۲ اورژانس سیار و ۳ پست امداد ثابت در شهرهای دزفول، شوشتر و منطقه عملیاتی هورالعظیم بود (دیورخش).
علاوه بر مشارکت در عملیات‌های آفندی و پدافندی، این واحد در پادگان شهید بهروز غلامی* نیز اقدام به راه‌اندازی یک مقر اورژانس کرد که وظایف آن شامل درمان بیماران و مجروحان جنگی، نظارت بر بهداشت مقرها، همکاری و هماهنگی با بهداری رزمی جنوب، آموزش نیروهای امدادگر و ارائه خدمات پزشک عمومی و دندانپزشکی به‌صورت تمام‌وقت بود (کرمی).
واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح از زمان تأسیس خود در عملیات‌های مهمی از جمله: عملیات‌های آفندی: کربلای ۴، کربلای ۵، کربلای ۱۰، نصر ۴، نصر ۸، بیت‌المقدس ۲، یک عملیات برون‌مرزی، عملیات‌های پدافندی: شط علی و پد خندق، نقشی فعال و مؤثر ایفا کرده است (همان‌جا؛ دیورخش).
خطوط پدافندی در جنوب، هورالعظیم (شط علی): نخستین مأموریت پدافندی تیپ ۴۸ فتح در جنوب، در منطقه هورالعظیم (شط علی) و تحت امر قرارگاه تاکتیکی نصرت از قرارگاه کربلا انجام شد (بزرگمهرنژاد). در این مأموریت، واحد بهداری با به‌کارگیری یک اورژانس ثابت در پادگان شهید بهروز غلامی و یک پست امداد ثابت در شهر هویزه، به‌صورت تمام‌وقت و با استفاده از پست‌های امدادی سیار، وظیفۀ پشتیبانی درمانی، امداد، انتقال مجروحان جنگی، بیماران و شهدا از یگان‌های پدافندکننده را بر عهده داشت (کرمی).
عملیات کربلای ۴ (3 دی ۱۳۶۵): این عملیات با هدف تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفوان–بصره آغاز شد. این عملیات در منطقه‌ای به عرض چهل کیلومتر، از پاسگاه زید عراق در شمال شلمچه تا تقاطع رودخانه‌های اروند و کارون در منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه، با رمز «یا محمد (ص)» به اجرا درآمد (علایی، ص ۲۷۸). در این عملیات، واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح با مسئولیت عین‌الله وفایی، پست امداد ثابتی در شهر آبادان و پست امداد سیاری در جزیره مینو ایجاد کرد. همچنین با به‌کارگیری نیروهای امداد و انتقال، ش.م.ر (شیمیایی، میکروبی، رادیواکتیو)، لجستیک و موتوری در پشتیبانی عملیات مشارکت داشت؛ اما با توجه به هوشیاری دشمن و شرایط موجود، عملیات ادامه نیافت و نیروهای تیپ به مواضع پیشین خود بازگشتند. در ادامه، این واحد اقدام به انتقال مجروحان و شهدای تیپ و دیگر یگان‌ها به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها کرد (دیورخش).
عملیات کربلای ۵ (19 دی ۱۳۶۵): این عملیات در منطقه عملیاتی شلمچه، واقع در جنوب شرقی شهر بصره، آغاز شد. این منطقه به دلیل موقعیت راهبردی و نظامی آن، همواره همچون یکی از معابر وصولی شهر بصره در زمرۀ اهداف اصلی قوای نظامی جمهوری اسلامی ایران قرار داشت. در صورت تسلط بر شلمچه، جمهوری اسلامی ایران می‌توانست برتری خود را در جنگ به اثبات برساند. این عملیات با رمز «یا فاطمه الزهرا (س)» آغاز شد (علایی، ص ۲۷۸). در این عملیات، تیپ ۴۸ فتح زیر امر قرارگاه قدس نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام وظیفه کرد (تحقیقات ... ، بش). واحد بهداری این تیپ با استقرار پست امداد ثابت در منطقۀ عملیاتی کوشک و ایجاد پست امداد سیار در محدوده مسئولیتی خود، مأموریت امداد، درمان و انتقال مجروحان و شهدا را بر عهده گرفت. انتقال مجروحین و شهدای عملیات به بیمارستان صحرایی امام حسین (ع) در جاده دارخوین، بیمارستان شهر آبادان و بیمارستان بقائی شهر اهواز از جمله اقدامات این واحد به شمار می‌رفت (اسدی؛ کرمی).
کربلای ۱۰ (در ۲۵ فروردین ۱۳۶۶): این عملیات با رمز مقدس «یا صاحب‌الزمان ادرکنی (عج)» در منطقه جبهه شمالی، حدفاصل سلیمانیه تا ماووت عراق آغاز شد. هدف این عملیات، پیشروی به‌سوی شهر سلیمانیه از محور شمال شرق و اتصال جبهه نیروهای خودی به مناطق تحت نفوذ اتحادیه میهنی کردستان (غمسر) بود (رشید، ص ۹۳). در این عملیات، تیپ ۴۸ فتح تحت امر قرارگاه نجف مأمور تصرف یال جنوبی ارتفاع مهم و راهبردی شاشو (۱۵۳۵ متر) و الحاق با لشکر ۲۵ کربلا شد (تحقیقات، بش).
واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح نیز به‌منظور پشتیبانی درمانی از رزمندگان، دو پست امداد ثابت در مقرهای «بوالحسن»* و «گردو»* ایجاد کرد که خدمات اورژانس، پزشکی عمومی و درمان سرپایی بیماران و مجروحان در آن انجام می‌شد. همچنین یک پست امداد سیار نیز در محورهای عملیاتی از جمله ارتفاعات شاشو، گرده‌رش، ارتفاعات دوقلو و گامو استقرار یافت. این پست‌های سیار وظیفۀ امداد اولیه و انتقال مجروحان و شهدا به بیمارستان شهر سقز و سپس انتقال هوایی به بیمارستان‌های تبریز و ارومیه را بر عهده داشتند (دیورخش).
نصر ۴ (31 خرداد ۱۳۶۶): این عملیات با رمز مقدس «یا امام جعفر صادق (ع)» در منطقه عملیاتی جبهه شمالی، در محور سلیمانیه-ماووت عراق آغاز شد. هدف این عملیات، پیشروی به‌سوی شهر سلیمانیه از شمال شرق و تصرف منطقه راهبردی ماووت بود (سمیعی، ص ۴۰۶). در این عملیات، واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح اقدام به استقرار دو پست امداد ثابت در مقرهای «بوالحسن» و «گردو» کرد. این پست‌ها به ارائه خدمات اورژانس، پزشکی عمومی و درمان سرپایی مجروحان و بیماران پرداختند. همچنین پست‌های امداد سیار نیز وظیفۀ امدادرسانی در خطوط مقدم و انتقال مجروحان از صحنه نبرد به بیمارستان‌های تبریز و ارومیه را از طریق بالگرد بر عهده داشتند (کرمی).
نصر ۸ (29 آبان ۱۳۶۶): این عملیات با رمز مقدس «یا محمد بن عبدالله (ص)» در منطقه جبهه شمالی، محور سلیمانیه-ماووت عراق و با هدف گسترش وضعیت و تثبیت موقعیت نیروهای خودی در غرب ماووت اجرا شد (سمیعی، ص ۴۳۵). در این عملیات نیز، واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح همچون عملیات نصر ۴، دو پست امداد ثابت در مقرهای «بوالحسن» و «گردو» ایجاد کرد که خدمات اورژانس، درمان سرپایی و پزشک عمومی را ارائه می‌دادند. همچنین پست‌های امداد سیار و انتقال مجروحان به بیمارستان‌های تبریز و ارومیه از طریق بالگرد، بخشی از وظایف این واحد در عملیات نصر ۸ بود (کرمی).
بیت‌المقدس ۲ (25 دی ۱۳۶۶): این عملیات با رمز مقدس «یا زهرا (س)» در منطقه عملیاتی جبهه شمالی، در محور سلیمانیه–ماووت عراق و با هدف گسترش وضعیت نیروهای خودی در شمال شرق سلیمانیه و تصرف منطقه راهبردی «قمیش» انجام شد (رشید، ص ۹۷؛ جعفری، ص ۱۴۷؛ سمیعی، ص ۴۴۳). در این عملیات، تیپ ۴۸ فتح تحت امر قرارگاه نجف مأموریت خود را به انجام رساند (تحقیقات، بش). واحد بهداری تیپ در این عملیات، یک پست امداد ثابت در مقر «گردو» و یک پست امداد ثابت در «پاسگاه پلیس عراق» ایجاد کرد. همچنین با استقرار پست امداد سیار، وظیفۀ امداد اولیه، انتقال مجروحان، بیماران و شهدای جنگی از خطوط مقدم به عقب و مراکز درمانی را عهده‌دار بود (دیورخش).
عملیات برون‌مرزی (13 اسفند ۱۳۶۶): تیپ ۴۸ فتح که همچنان زیر نظر قرارگاه نجف فعالیت می‌کرد، طبق دستور این قرارگاه به قرارگاه رمضان مأمور شد. هدف این عملیات، انجام اقداماتی برون‌مرزی در عمق خاک دشمن بود؛ اما در تاریخ ۷ اسفندماه ۱۳۶۶ عملیات لو رفت و دشمن با اجرای آتش سنگین توپخانه و استفاده از بمب‌های شیمیایی منطقه را هدف قرار داد و در نتیجه، عملیات به‌صورت ناتمام باقی ماند. باوجود این شرایط سخت، واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح با همان مسئولین و بر اساس نوع مأموریت، اقدام به استقرار پست‌های امداد سیار در نقاط مختلف از جمله ارتفاعات «گوجار»، «حلبچه»، «روستای کرکر» و «شهر سلیمانیه» کرد. این پست‌ها با بهره‌گیری از تجهیزات امداد انفرادی، وظیفه امداد و انتقال مجروحان را به عهده داشتند (همان‌جا).
پدافند در جاده پد خندق (اردیبهشت ۱۳۶۷): خط پدافندی خندق که به جادۀ پد خندق معروف است، در منطقه راهبردی «هورالعظیم» قرار دارد. این جاده که نام اصلی آن «الحچرده» است، به طول ۱۳ کیلومتر در جریان عملیات بدر آزاد شد. مسیر جاده خندق در امتداد شرقی–غربی، خشکی ایران را به خاک عراق در آن‌سوی هور متصل می‌کند (حسینی‌پور، ص ۳۰). در عملیات پدافندی اردیبهشت ۱۳۶۷، واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح با حضور فعال در منطقه، پست‌های امداد سیار را در خطوط مقدم مستقر کرد تا در کوتاه‌ترین زمان، خدمات اولیه درمانی را به رزمندگان ارائه دهد. همچنین، یک پست امداد ثابت در منطقه کوشک احداث شد که مأموریت آن درمان سرپایی مجروحین و بیماران و نیز انتقال پیکر مطهر شهدا به عقبه خط پدافندی بود (دیورخش).
از جمله شهدای شاخص واحد بهداری در این عملیات می‌توان به شهیدان شیروان خوور، محسن مولایی و پیمان رستمی اشاره کرد. همچنین جانبازان سرافرازی همچون تمراس شمشیری، محمدجعفر دیورخش، عین‌الله بخشی، عین‌الله وفایی، نورالله وفایی و گودرز خجسته نیز از همین واحد بوده‌اند که با ایثار و فداکاری خود نقش مهمی در استمرار خط مقاومت ایفا کردند (همان‌جا؛ بخشی).
مآخذ: اسدی، جمشید (مسئول پشتیبانی و موتوری واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح)، ناصر محمودی، مرداد ۱۴۰۴؛ بخشی، عین‌الله (مسئول قسمت درمان واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح)، داوود پرندوار، مرداد ۱۴۰۴؛ بزرگمهرنژاد، سید فتحعلی (رزمنده تیپ ۴۸ فتح)، داوود پرندوار، مرداد ۱۴۰۴؛ تحقیقات منتشر نشدۀ موجود در آرشیو اسناد معاونت دانش و پژوهش تیپ ۴۸ فتح استان کهگیلویه و بویراحمد، یاسوج: ۱۴۰۳؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در ۸ سال دفاع مقدس (شهریورماه ۱۳۵۹-مردادماه ۱۳۶۷)، تهران: سورۀ سبز، ۱۳۸۹ ش؛ حسینی‌پور، سید ناصر، پایی که جا ماند، تهران: انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۱ ش؛ دیورخش، محمدجعفر (مسئول امداد و انتقال واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح)، داوود پرندوار، مرداد ۱۴۰۴؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق: فشرده نبردهای زمینی ۳۱ شهریور ۱۳۵۹-29 مرداد ۱۳۶۷، مترجمان: سید سعادت حسینی، عبدالمجید حیدری، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ۱۳۹۹ ش؛ سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس، تهران: نصر کوثر، ۱۳۷۶ ش؛ علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران: مرزوبوم، ۱۳۹۱ ش؛ کرمی، نورالله (جانشین واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح)، ناصر محمودی، مرداد ۱۴۰۴؛ وفایی، عین‌الله (مسئول واحد بهداری تیپ ۴۸ فتح)، داوود پرندوار، آبان ۱۴۰۳.
/ داوود پرندوار، ناصر محمودی /